Félagsmenn samtakanna og aðrir áhugasamir geta kynnt sér hér að neðan röksemdir samtakanna fyrir starfsemi ráðgjafarþjónustunnar sem voru kynntar í umsókninni til ráðuneytisins í nóvember síðastliðnum:

Forvarnir fyrir heimilin alltaf og ekki síst í kreppum

Tryggja þarf íslenskum heimilum aðgang að óháðri ráðgjafarþjónustu gagnvart lánveitendum um húsnæðisskuldbindingar sínar. Þetta er skýr afstaða Hagsmunasamtaka heimilanna og byggir á reynslunni af efnahagshruninu, þegar mikill fjöldi fólks missti heimili sín, lagaleg álitamál voru fjölmörg og heimilin í brýnni þörf fyrir réttindagæslu. Sjálfboðaliðar samtakanna unnu þrekvirki á þessum erfiðu tímum en samtökin hafa ávallt tekið skýra afstöðu með heimilunum og þeirra hagsmunum. Þau vilja sjá betri lánskjör á Íslandi, aukna réttindagæslu, fyrirsjáanleika í húsnæðisskuldbindingum og veita fjármálastofnunum aðhald.

Í starfsemi samtakanna er lögð sérstök áhersla á réttinn til heimilis og að sá réttur sé virtur sem grundvallarmannréttindi, í samræmi við alþjóðlegar skuldbindingar íslenska ríkisins. Markmiðið með ráðgjafarþjónustu er því réttindagæsla lántakenda og vernd með tilliti til löggjafarinnar. Síðast en ekki síst veita samtökin lausnamiðaða þjónustu og hagsmunagæslu í greiðsluerfiðleikum sem mætir þörfum og getu viðkomandi hverju sinni. Síendurteknar hækkanir á mánaðarlegri greiðslubyrði fasteignalána valda nú áhyggjum, ásamt auknum framfærslukostnaði. Þessar hækkanir bitna alltaf verst á lág- og millitekjuhópum, sem og þeim sem einir standa að rekstri heimilis. Óháð ráðgjafarþjónusta Hagsmunasamtaka heimilanna felst því m.a. í forvörnum við alvarlegum greiðsluvanda og afleiðingum hans á borð við gjaldfellingu lána og nauðungarsölu. 

Forvörn gagnvart alvarlegum greiðsluvanda er þýðingarmikil, því félagsleg vandamál fylgdu gjaldþrotum bankanna 2008 lengi vel og til langs tíma aðstoðuðu samtökin félagsmenn við að leysa úr þeim. Stór hluti þeirra félagsmanna sem leituðu eftir aðstoð hjá samtökunum komu frá heimilum sem annað hvort fengu ekki úrlausn sinna mála hjá Umboðsmanni skuldara eða komu hreinlega þaðan í verri fjárhagslegri og félagslegri stöðu. Framan af voru því flestar fyrirspurnir félagsmanna um aðstoð lagalegs eðlis en aukning varð síðar á úrlausnum vegna vanskilaskráninga sem flestar voru vegna eftirstöða skulda sem rekja mátti beint til nauðungarsölu heimilis í hruninu. Oft var fátt annað hægt að gera í stöðunni en að reyna að þrauka út lögbundinn fyrningartíma. Margir voru lengir fastir á vanskilaskrá af þessum sökum og fastir á leigumarkaði án lánstrausts.

Það er því mikilvægt að vanmeta ekki áhrif efnahagslægða eða kreppu sem getur skapað langvinn félagsleg vandamál og skerðingu á lífskjörum, ef réttindagæsla og aðstoð er ekki fullnægjandi. Það er ekki raunhæft að búast við því að bankarnir sýni réttindum fólks til heimilis umhyggju. 

Nýr ráðgjafi samtakanna hefur sérhæfða reynslu í greiðsluerfiðleikamálum sem fellur vel að þeirri þekkingu sem fyrir er hjá samtökunum um neytendaverndarlöggjöf á fjármálamarkaði. Ófyrirsjáanleiki í kostnaði við íbúðarkaup heldur áfram að vera áskorun hér á landi og við búumst við mikilli aukningu í fyrirspurnum á nýju ári. Á sama tíma og hrunmálin eru nú hverfandi hjá samtökunum er fjölbreytileiki fyrirspurna að aukast, enda var það markmið samtakanna með ráðningu nýs starfsmanns. Með ráðgjafa í fullu starfi sækja samtökin fram, með þjónustu sem er þess eðlis að hún stendur vörð um réttindi fólks með lausnamiðaðri ráðgjöf, aðgang að lögfræðilegu áliti og eftirfylgni innan stjórnsýslustofnana í álitamálum ef þörf krefur. Stjórn samtakanna heldur áfram í sínu hlutverki við hagsmunagæslu og að beita sér fyrir lagabreytingum og opinberum aðgerðum til varnar og hagsbóta fyrir heimilin í landinu.

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna

(Frétt af vef ráðuneytisins - 13. mars 2023: Félags- og vinnumarkaðsráðherra veitir 200 milljónir króna í styrki til frjálsra félagasamtaka)