Leiðrétting stjórnvalda eykur flækjustig og sniðgengur neytendarétt
Nú þegar niðurstöður leiðréttinga stjórnvalda á verðtryggðum húsnæðislánum hafa verið birtar, er rétt að hvetja umsækjendur til að kynna sér útkomur þeirra rækilega áður en þeir staðfesta þær og veita samþykki sitt fyrir þeim. Fyrstu athuganir gefa til kynna að niðurstöður séu í mörgum tilvikum langt frá þeim væntingum sem skapaðar hafa verið. Eins og Hagsmunasamtök heimilanna hafa margoft bent á taka leiðréttingar stjórnvalda á engan hátt mið af lögum um neytendalán.
Þann 24. nóvember síðastliðinn birti EFTA-dómstóllinn ráðgefandi álit sitt þess efnis að það bryti í bága við tilskipun um neytendalán að miða útreikning lánskostnaðar við 0% verðbólgu. Þetta atriði er meðal annars tekist á um í máli sem Hagsmunasamtök heimilanna reka fyrir félagsmenn, en það verður flutt þann 5. janúar næstkomandi í Héraðsdómi Reykjavíkur. Fram til þessa hafa íslenskir dómstólar aldrei farið þvert gegn ráðgefandi áliti EFTA-dómstólsins í neinu máli.
Sú leiðrétting sem fengist með dómi sem félli neytendum í hag myndi ganga mun lengra en sú leiðrétting sem stjórnvöld hafa nú boðið upp á. Þessu hafa stjórnvöld brugðist við með nýrri eftiráforsendu fyrir leiðréttingunni í reglugerð nr. 1160/2014 frá 22. desember, sem kveður á um að ríkissjóður taki yfir endurkröfur neytenda að því marki sem nemur fjárhæð hinnar opinberu leiðréttingar, verði niðurstöður dómstóla neytendum í hag. Þannig virðist framkvæmdavaldið ætla að blanda sér í úrlausn dómstóla á einkaréttarlegum ágreiningi, en slík afskipti brjóta í bága við stjórnarskrárbundna þrískiptingu ríkisvaldsins.
Opnað var fyrir þann möguleika að samþykkja niðurstöður leiðréttingar stjórnvalda eftir hádegi 23. desember síðastliðinn og er frestur til að samþykkja niðurstöður 90 dagar eða til og með 23. mars 2015. Er því óþarfi að gera það í flýti, heldur er miklu frekar ástæða til að fara vandlega yfir niðurstöðurnar áður en tekin er afstaða til þeirra. Einnig er rétt að benda umsækjendum á að yfirfara útreikninga á niðurstöðum leiðréttingarinnar vandlega, og hvort þær séu réttar, ekki síst í ljósi þeirra margbrotnu frádráttarliða sem lögin um leiðréttinguna kveða á um. Auk þess má benda á að með skiptingu lána í frum- og leiðréttingarlán áður en dómar falla um ólögmæti kynningar verðtryggingarinnar fyrir neytendum, eykst flækjustig leiðréttingarinnar, sem var þó nóg fyrir.
Vegna hinnar lagalegu óvissu getur mögulega verið við hæfi að samþykkja ekki leiðréttinguna undir eins heldur frekar að bíða átekta um sinn, en frestur til samþykkis er fram í marsmánuð 2015. Þetta er þó einstaklingsbundið og séu umsækjendur í vafa um hvort skuli samþykkja leiðréttingu, ráðleggja Hagsmunasamtök heimilanna þeim að leita sér óháðrar ráðgjafar um það álitaefni. Komi í ljós að fjárhæð leiðréttingar hafi í einhverjum tilvikum verið rangt reiknuð eða ráðstöfun hennar byggst á röngum eða ófullnægjandi upplýsingum, er hægt að gera athugasemdir eða beina kæru til úrskurðarnefndar um leiðréttingu fasteignaveðlána á vefsíðunni leidretting.is.
Loks er því mótmælt að leiðréttingin sé notuð til þess að þvinga fram innleiðingu rafrænna skilríkja sem eru útgefin af, og í þágu, fjármálafyrirtækjanna sjálfra. Það samrýmist ekki sjónarmiðum um einstaklingsfrelsi og persónuvernd, að stjórnvöld þvingi neytendur til viðskipta við einkafyrirtæki með þessum hætti. Skorað er á stjórnvöld að endurskoða þá ákvörðun, enda ætti ekkert að vera því til fyrirstöðu að nota veflykil, eða venjulega undirskrift til þess að samþykkja leiðréttinguna.
