Með svokölluðum neyðarlögum nr. 125/2008 var Íbúðalánasjóði veitt heimild til að kaupa húsnæðislán bankanna og ráðherra ætlað að útfæra það nánar með reglugerð. Með minniháttar breytingum á núgildandi reglugerð væri hægt að kveða á um að Íbúðalánasjóður skuli taka húsnæðislán landsmanna eignarnámi, “enda séu kaupin til þess fallin að tryggja öryggi lána á íbúðalánamarkaði og hagsmuni lántakenda” eins og segir í 1. gr. reglugerðarinnar nr. 1081/2008 sem sett var af þáverandi félagsmálaráðherra, Jóhönnu Sigurðardóttur.

Samkvæmt lögum og reglum sem lúta að eignarrétti er slíkt eignarnám heimilt teljist það í þágu almannahagsmuna, en þá þurfi að koma sanngjarnt verð fyrir. Þessi aðferð á það sameiginlegt með svokallaðri gerðardómsleið samkvæmt tillögu Talsmanns Neytenda að hingað til hefur þótt erfitt að leggja mat á hvað teljist sanngjarnt verð og þar af leiðandi kostnað við aðgerðina og önnur hagræn áhrif. Það sem af er þessu ári hafa hins vegar bæði Seðlabanki Íslands og Fjármálaráðuneytið birt gögn þar sem kemur fram að útlán bankakerfisins til heimila voru metin á rúmlega hálfvirði þegar þau voru færð yfir í nýju bankana. Þar með er kominn mælikvarði á sanngjarnt endurgjald fyrir eignarnámið.

Eftir að öll húsnæðislán landsmanna væru komin undir hatt Íbúðalánasjóðs myndi svigrúm til niðurfærslu aukast enn vegna lægri kröfu um eiginfjárhlutfall, og um leið yrði mun einfaldara að láta jafnt yfir alla ganga. Það afskriftasvigrúm sem er til staðar í lánasöfnunum mætti nýta og láta það ganga að fullu áfram til lántakenda og dreifast til þeirra með sanngjörnum hætti. Mat á kostnaði við þessa aðgerð bendir til þess að hún gæti verið ríkinu nánast að kostnaðarlausu. Dugi það svigrúm sem við þetta skapast til almennra leiðréttinga ekki fyrir þá sem verst eru staddir mætti hugsa sér að samtvinna það blönduðum úrræðum, til dæmis eins og lýst er í skattaleiðinni.

• Hagsmunasamtökin hafa frá stofnun leitað eftir samningum við stjórnvöld
  í lánamálum heimilanna
  
  
• Almenn leiðrétting stökkbreyttra lána og afnám verðtryggingar er eina lausnin
  á lánamálum heimilanna sem er bæði skynsöm og réttlát út frá almannahagsmunum
  
  
• Því hafa stjórnvöld hafnað, bæði almennum lánaleiðréttingum og afnámi verðtryggingar
  
  
• Við teljum af þessum sökum brýnt að almenningur fái að segja hug sinn milliliðalaust

Hagsmunasamtök heimilanna voru stofnuð 15. janúar 2009 í þeim tilgangi að berjast fyrir almennri leiðréttingu lána og afnámi verðtryggingar. Þann 12. febrúar 2009 litu tillögur samtakanna um bráðaaðgerðir vegna efnahagskreppunnar dagsins ljós. 

Tillögurnar fólu meðal annars í sér ofangreindar kröfur. Samtökin lögðu frá upphafi áherslu á að vinna með stjórnvöldum að lausn mála til hagsbóta fyrir samfélagið í heild sinni, enda gerðu samtökin sér vonir um að stjórnvöld myndu hafa milligöngu um samninga við lánveitendur og kröfuhafa vegna þess tjóns sem lántakendur urðu fyrir. 

Þrátt fyrir að samtökin hafi fljótlega eftir stofnun þeirra og allar götur síðan fengið umtalsverða áheyrn stjórnvalda hefur ávallt staðið á almennri leiðréttingu lána og afnámi verðtryggingar þrátt fyrir þann víðtæka samfélagslega stuðning sem fyrir liggur, sjá t.d. hér, hér og hér.

Fjölmörg önnur úrræði hafa aftur á móti verið kynnt til sögunnar af hálfu stjórnvalda. Þau úrræði gagnast fólki misvel og hafa réttilega verið gagnrýnd fyrir það að taka ekki á rót vandans. Hvernig sem á málin er litið hefur sá forsendubrestur sem lántakendur urðu fyrir vegna þeirra aðgerða lánveitenda og stjórnvalda sem leiddu til hruns efnahagskerfisins ekki verið leiðréttur. Sú niðurstaða er bæði óréttlát og óásættanleg.

Vaxandi óánægju meðal almennings hefur gætt vegna framgöngu stjórnvalda og fjármálastofnana í þessum málaflokki. Þann 4. október 2010 sauð upp úr þegar ein fjölmennustu mótmæli Íslandssögunnar áttu sér stað. Mörg þúsund manns komu saman á Austurvelli og tunnur voru barðar. Í kjölfarið sáu stjórnvöld sér þann leik helstan á borði að bjóða fulltrúa Hagsmunasamtaka heimilanna að borðinu til að reikna út, í félagi við fjöldann allan af sérfræðingum úr stjórnkerfinu og fjármálageiranum, hvað hinar ýmsu aðgerðir myndu koma til með að kosta og hvernig þær myndu gagnast fólki. 

Þannig keyptu stjórnvöld sér frest fram yfir jól og áramót þar til reiðiöldurnar lægði. Á tímabili var látið líta svo út fyrir að allt kæmi til greina af hálfu stjórnvalda. Meira að segja almenn leiðrétting lána eins og Hagsmunasamtök heimilanna hafa ítrekað mælt fyrir. Að endingu fór hins vegar svo að sjónarmið samtakanna voru blásin út af borðinu og fulltrúi samtakanna sá sig tilneyddan til að skila séráliti sem stjórnvöld hafa neitað að birta.

Þegar á hólminn var komið höfnuðu lánveitendur samkomulagi við lántakendur um sanngjarna og skynsamlega niðurstöðu. Stjórnvöld létu svo hjá líða að bregðast við forherðingu fjármálastofnana með nauðsynlegu boðvaldi. Á bak við þá afstöðu skýldu stjórnvöld og lánveitendur sér með því að vísa til stjórnarskrárvarinna eignarréttinda kröfuhafa og höfðu þannig eignarrétt húsnæðiseigenda að engu.

Af þessu er ljóst að kröfur samtakanna um leiðréttingu lána og afnám verðtryggingar munu ekki ná fram að ganga með samningum líkt og samtökin vonuðust upphaflega til. Viðurkenning á forsendubresti þarf að eiga sér stað til þess að viðurkenna þörfina fyrir leiðréttingum lána.

HH kalla eftir að þessi viðurkenning komi frá stjórnvöldum og að ekki þurfi að leita til dómstóla með öll mál til að útkljá svo augljósa staðreynd. Sú leið sem á endanum verður valin til leiðréttingar er og verður alltaf pólitísk ákvörðun. Til þess að ganga fram fyrir hönd heimilanna og færa til baka þá eignatilfærslu sem átt hefur sér stað frá heimilunum til fjármagnseigenda þarf pólitískt hugrekki, kjark og þor.

Hagsmunasamtök heimilanna hafa því, í nafni almannahagsmuna, ákveðið að blása nýju lífi í kröfur sínar með breyttri nálgun. Samtökin telja brýna þörf á því að fólki gefist tækifæri til að segja hug sinn í þessum efnum með undirskrift sem tekur undir kröfuna um almenna leiðréttingu lána heimilanna og afnám verðtryggingar og jafnframt um þjóðaratkvæðagreiðslu, verði stjórnvöld ekki við þessum kröfum.

Samhliða þessari undirskriftasöfnun kynna samtökin fjórar ólíkar leiðir til leiðréttingar, sem þau telja mögulegar og gætu fallist á. Þessar fjórar leiðir eru hugsaðar sem grundvöllur fyrir umræðu og er því ekki um tæmandi lista að ræða. Samtökin minna á að allt er hægt ef viljinn er fyrir hendi og nú er brýn þörf fyrir pólitíska ákvörðun sem skilar sér alla leið til heimilanna í landinu.

Taka þátt í undirskriftasöfnuninni

Fara á Hvernig - nokkrar leiðir til leiðréttingar

Fara á Framtíðarsýn - nýtt húsnæðislánakerfi

Nokkrar leiðir til að leiðrétta stökkbreytt lán og afnema verðtryggingu

• Stjórnvöld eiga greiða aðkomu að bæði almennri leiðréttingu stökkbreyttra  lána og afnámi verðtryggingar
• Allt sem þarf er pólitískur vilji til verksins
• Því til áréttingar birta Hagsmunasamtök heimilanna umfjöllun um fjórar mismunandi leiðir að þessu marki

Hagsmunasamtök heimilanna hafa, í þágu almannahagsmuna, ákveðið að efna til undirskriftasöfnunar til stuðnings kröfunni um leiðréttingu stökkbreyttra lána og afnáms verðtryggingar í núverandi mynd.

Samtökin telja mikilvægt að almenningi gefist með þessu móti, tækifæri til að segja milliliðalaust hug sinn í þessu brýna þjóðfélagsmáli.

Undirskrift jafngildir einnig kröfu um þjóðaratkvæðagreiðslu, hafi söfnunin ekki skilað tilætluðum árangri fyrir árslok. Verði það niðurstaðan mun reyna á lýðræðislegan rétt fólks til að knýja á um stjórnvaldsaðgerðir í þágu almannaheill.

Staðreyndin er sú, að stjórnvöld eiga greiða aðkomu að bæði almennri leiðréttingu stökkbreyttra lána og afnámi verðtryggingar. Samhliða þessari undirskriftasöfnun eru því kynntar nokkrar færar leiðir. Þær eru ugglaus fleiri, en ákveðið var að leggja þessar fjórar fram málflutningi samtakanna til stuðnings.

Samhliða öllum leiðréttingarleiðum, óháð því hvaða leið yrði fyrir valinu, verði öllum lánveitendum gert að bjóða upp á endurfjármögnun húsnæðislána sem miðar við að boðið verði upp á óverðtryggð lán með föstum vöxtum til að minnsta kosti 3ja ára. Stimpilgjöld verði felld niður og innleitt bann við sérstökum uppgreiðslugjöldum. Jafnframt að þak verði sett á bæði fasta og breytilega vexti. Heimilin gætu þá breytt gömlu verðtryggðu húsnæðisláni yfir í nýtt lán án uppgreiðslu- eða stimpilgjalda til að auðvelda breytinguna yfir í nýtt lánakerfi.

Hagsmunasamtök heimilanna minna á að allt er hægt ef viljinn er fyrir hendi. Nú ríður á að stjórnvöld taki stöðu með heimilum landsins, undirstöðu samfélagsins og veiti með ábyrgum hætti pólitíska forystu út úr þeim miklu ógöngum sem lánamál þjóðarinnar hafa ratað í.

Skiptigengisleið
Upptaka nýs eða annars gjaldmiðlis á mismunandi skiptigengi.

Eignarnámsleið
Lánasöfn bankanna verði færð í Íbúðalánasjóð og afsláttur nýttur til leiðréttinga.

Vísitöluleiðrétting
Vísitala verði leiðrétt og færð niður til þess gildis sem var 1.1. 2008 í 282 stig.

Leiðréttingarskattur í eitt skipti
Leiðréttingarskattur í eitt skipti verði lagður á banka, lífeyrissjóði og auðlegðarskattur á einstaklinga.

Taka þátt í undirskriftasöfnuninni [tengill óvirkur - undirskriftasöfnun er lokið]

Hér má sjá upplýsingarit um undirskriftasöfnunina og aðferðir við að leiðrétta stökkbreytt lán:

Fara á Hvers vegna - aðdragandi og markmið undirskriftarsöfnunarinnar

Fara á Framtíðarsýn - nýtt húsnæðislánakerfi